Σελίδες

Text Widget

Όποιος σπίτι μένει σαν αρχίζει ο αγώνας κι αφήνει άλλους ν' αγωνιστούν για τη υπόθεσή του πρέπει προετοιμασμένος να 'ναι: Γιατί όποιος δεν έχει τον αγώνα μοιραστεί θα μοιραστεί την ήττα. Ούτε μια φορά δεν αποφεύγει τον αγώνα αυτός που θέλει τον αγώνα ν' αποφύγει: Γιατί θ' αγωνιστεί για την υπόθεση του εχτρού όποιος για τη δικιά του υπόθεση δεν έχει αγωνιστεί.

Μπ. Μπρεχτ

Ετικέτες

Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου 2015

ΘΩΡΗΚΤΟ ΠΟΤΕΜΚΙΝ του ΣΕΡΓΚΕΪ ΑΪΖΕΝΣΤΑΪΝ Σοβιετική Ένωση – 1925

 Στα 1905, οι ναύτες του “Πρίγκιπα Ποτέμκιν της Ταυρίδας”, ενός υπερσύγχρονου για τα δεδομένα της εποχής πολεμικού πλοίου τύπου “θωρηκτού” (που είχε καθελκυστεί στα 1898 στο Νικολάγιεφ της Ρωσίας), στασιάζουν κι επικρατούν έναντι των τσαρικών αξιωματικών, υψώνοντας στο μεσιανό κατάρτι του καραβιού την κόκκινη σημαία.
Χωρίς να χάσουν χρόνο, οι εξεγερμένοι του Ποτέμκιν πλέουν στη συνέχεια προς την Οδησσό προκειμένου να ενωθούν με τους εκεί εργάτες που έχουν κηρύξει γενική απεργία – ένωση που δεν επιτυγχάνεται, όχι τουλάχιστον στη φάση αυτή, και δυο μόλις μέρες αργότερα έρχεται η τσαρική αντεπίθεση: εναντίον του Ποτέμκιν στέλνεται ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας, και το θωρηκτό υποχρεώνεται να ναυμαχήσει με τα τσαρικά πολεμικά. Οι κόκκινοι ναύτες κρατούν, ο φόβος της γενίκευσης της εξέγερσης υποχρεώνει τις τσαρικές δυνάμεις σε αναδίπλωση, κι ο στόλος απομακρύνεται εν τέλει στην ανοιχτή θάλασσα.

Η συνθήκη που κατ’ αρχήν υπαγόρευσε την εστίαση στο επικό αριστούργημα του Σεργκέι Αϊζενστάιν, την “καλύτερη ταινία όλων των εποχών και τη σημαντικότερη στιγμή του εικοστού αιώνα για την τέχνη γενικότερα” σύμφωνα με το θρυλικό “Cahiers du Cinema”, η ισχυρή δηλ. θεματική συγγένεια με το “Αρσενάλ” του Ντοβζένκο (αναπαράσταση μιας ακόμα ιστορικής εξέγερσης που έπεται χρονικά, και που παρουσιάστηκε στο προηγούμενο φύλο του Λ.Δ.), μας αποτρέπει στη συγκεκριμένη φάση από μιαν εκτεταμένη παρουσίαση του συνολικού έργου του πρωτοπόρου σκηνοθέτη• θ’ αρκεστούμε προς το παρόν σε μια συνοπτική παρουσίαση της ταινίας.
Το “Θωρηκτό Ποτέμκιν”, που αξιολογήθηκε κατ’ αρχήν ως έργο επαναστατικής χρήσης του μοντάζ, συνιστά πρωτίστως – και κυρίαρχα, υπόδειγμα διαλεκτικής στον κινηματογράφο. Όπως σημειώνεται στο ιστορικό γαλλικό περιοδικό “Cahiers du Cinema”, ο μαρξιστής Αϊζενστάιν “καταργεί τον πρωταγωνιστή και κάνει κινητήρια δύναμη της μυθοπλασίας το πλήθος”, με μια σκηνοθετική γραμμή που ουδέποτε υπήρξε σαφέστερη ως προς τις θεωρίες του για το “ιδεολογικό” μοντάζ και “την εκφραστική του δύναμη: η ταινία έθεσε τις βάσεις της κινηματογραφικής γλώσσας και συνέθεσε τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού του κλασικού κινηματογράφου”.
Από την αρχή ως το τέλος, το “Θωρηκτό Ποτέμκιν” αποτελεί επαναστατική όσο και καίρια αναγωγή του διαλεκτικού υλισμού στον κινηματογράφο: η αφηγηματική δομή συντίθεται ως σύγκρουση (και συγχώνευση) αντιθέτων, γινόμενη αφετηρία “για μια νέα διαλεκτική διεργασία”. Ο θεατής βυθίζεται σε μια πολυχρωμία αντιθέσεων, που συνθέτουν - αναπλάθοντας με μοναδική παραστατικότητα - τη δραματική κλιμάκωση: οι ναύτες αρνούνται να φάνε το σκουληκιασμένο κρέας, οι πρωταίτιοι καταδικάζονται σε τουφεκισμό, ο ηγέτης τους καλεί τους πυροβολητές σε αδερφική αλληλεγγύη, ο στασιασμός φουντώνει, η εξέγερση γενικεύεται στην Οδησσό, οι εργάτες εμψυχώνουν τους στασιαστές, οι Κοζάκοι επιτίθενται στο εξεγερμένο πλήθος.
Καμία ίσως σεκάνς δεν αποδίνει πιο χαρακτηριστικά τη διαλεκτική του Αϊζενστάιν, όσο αυτή των τριών πέτρινων λιονταριών σε τρεις διαφορετικές θέσεις, μονταρισμένη έτσι ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ενός μόνο λιονταριού που ορθώνεται και βρυχάται αντιδρώντας στη σφαγή• αδιάψευστο τεκμήριο της ιδιοφυούς ικανότητας σύλληψης που τον διέκρινε.
Καθεμία άλλωστε από τις πέντε ενότητες-πράξεις της ταινίας (ο Αϊζενστάιν είχε προηγούμενη θητεία στο θέατρο), συντίθεται από εναλλαγές ηρεμίας και βίαιης έντασης.  Ο ίδιος ο Αϊζενστάιν, αποφαίνεται σχετικά:
      …“Το μυστικό του βρίσκεται στο γεγονός ότι η χρονολογική ανάπτυξη του γεγονότος ανταποκρίνεται στην τραγική δομή και μάλιστα στην τραγική δομή της πιο τυπικής μορφής: της πεντάπρακτης τραγωδίας…”
       …“Πάνω από τα κεφάλια των αρχηγών του θωρηκτού, πάνω από τα κεφάλια των ναυάρχων του τσαρικού στόλου και τελικά πάνω από τα κεφάλια του ξενικού ελέγχου, περνάει ακάθεκτη η θριαμβική κραυγή της νίκης ολόκληρης της ταινίας, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το αίσθημα της συναδέλφωσης διαχέεται από το επαναστατημένο θωρηκτό προς την ακτή…”
Ο φακός του συλλαμβάνει μοναδικές στιγμές βιαιότητας, οργής και ανθρώπινης συγκίνησης, με εναλλαγή μακρινών, μεσαίων και κοντινών πλάνων, τα ποία συνθέτει σε μιαν αδιαίρετη συμπαγή ενότητα, στην απόλυτη σκηνή ανθολογίας [την 6λεπτη σεκάνς στις σκάλες της Οδησσού, φόρο τιμής στην οποία έχουν αποτίσει ουκ ολίγοι σύγχρονοι σκηνοθέτες, όπως ο ντε Πάλμα (“Αδιάφθοροι”), ή ο Φ. Κόπολα (“Νονός III”)].
Ακόμα περισσότερο όμως, στο “Θωρηκτό” αποδίνεται  κάτι παραπάνω από αποτελεσματικά η αξία της σύγκρουσης ως αναπόδραστης αναγκαιότητας, και δίκαια αναγορεύτηκε στο κορυφαίο κινηματογραφικό σύμβολο-μνημείο των απανταχού εξεγερμένων. Ο Αϊζενστάιν αποτυπώνει κινηματογραφικά τη συντριπτική πραγματικότητα που ο Μαρξ θεμελίωσε θεωρητικά πάνω από μισόν αιώνα νωρίτερα: δεν υπάρχει κοινωνική αλλαγή χωρίς ταξική σύγκρουση.
Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Λένιν, το Ποτέμκιν περνάει στην ιστορία σαν “ένα ανίκητο έδαφος της επανάστασης κι όποια κι αν ήταν η τύχη του, έχουμε μπροστά μας ένα αναμφισβήτητο και σημαντικότατο γεγονός: την απόπειρα σχηματισμού ενός πυρήνα επαναστατικού στρατού”.

1 σχόλιο: