Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ι. Καμπανέλλη “Από σκηνής και από πλατείας” εκδ. Καστανιώτη 1990 (επιλογή Θ. Φωσκαρίνη).
Έχω την αδυναμία να θέλω να με καταλαβαίνουν όλοι.
~ Δεν άρχισα να γράφω θέατρο γιατί άκουσα μια μυστική φωνή να μου λέει πως είμαι ταγμένος γι' αυτή την αποστολή. Πριν επιχειρήσω να γίνω θεατρικός συγγραφέας ήθελα να γίνω ηθοποιός. Δεν το κατάφερα κι η αποτυχία μου αυτή με ανάγκασε να πιάσω χαρτί και μολύβι. Ήταν πιο πολύ μια εκδίκηση παρά ο,τιδήποτε άλλο.
~
(...) με τους θεατρικούς χαρακτήρες μου βοήθησα, χάρη στον καθολικό τους προβληματισμό, να μετατεθεί το νεοελληνικό θεατρικό έργο από την προπολεμική ηθογραφία στο μεταπολεμικό δράμα.
~
Θα έλεγα πως ο Έλληνας δεν έχει εφοδιαστεί ή δεν έχει συμφιλιωθεί με την ιδέα να μαθαίνει. Και όχι προς Θεού για να το παρακάνει, αλλά για να αποκτά όσες γνώσεις χρειάζονται για μια πληρέστερη αυτογνωσία και αυτοπροστασία. Προσωπικά πιστεύω πως αν οι Έλληνες ήξεραν καλά τον τόπο τους. την ιστορία τους, τον πολιτισμό και τον χαρακτήρα τους, θα ήταν πολύ λιγότερο εκτεθειμένοι στις κάθε λογής ξενηλασίες.
~
Στο θέατρο, από την πρώτη σχεδόν στιγμή, βλέπεις έναν θίασο και είναι στην πορεία της δημιουργικής διαδικασίας που τα πράγματα ολοκληρώνονται σχεδόν απόλυτα, έτσι ώστε στην φάση που κάθεσαι να γράψεις δεν γράφεις, σου υπαγορεύουν τα ίδια τα πρόσωπα τι θα γράψεις. Είναι δηλαδή σαν ν' απομαγνητοφωνείς ένα θεατρικό έργο. Ή σα να κάθεσαι να καταγράφεις μια παράσταση που βλέπεις.
~
Για μένα η πιο ωραία ώρα του θεάτρου και η πιο δημιουργική, η πιο ουτοπική θα έλεγα, είναι οι δοκιμές, οι πρόβες. Και εννοώ οι προχωρημένες πρόβες, όπου πραγματικά συντελείται το θαύμα του θεάτρου.
~
Το θέατρο δεν είναι μια έντεχνη αναπαράσταση της εξωτερικής πραγματικότητας, είναι κυρί-ως μια παράσταση της εσωτερικής [πραγματικότητας].
~Η ΖΩΗ ΤΟΥ
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης του Στεφάνου (2 Δεκεμβρίου 1921 – 29 Μαρτίου 2011) ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας και δημοσιογράφος
Γεννήθηκε στη Νάξο στις 2 Δεκεμβρίου 1921. Το 1935 η οικογένειά του έρχεται για μόνιμη εγκατάσταση στην Αθήνα. Εργάζεται το πρωί και το βράδυ σπουδάζει τεχνικό σχέδιο στη Σιβιτανίδειο Τεχνική Σχολή. Το 1943 συνελήφθη από τους Γερμανούς και οδηγήθηκε και κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι το 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις.
Όταν γυρίζει στην Ελλάδα, οι παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν, το χειμώνα του 1945-46, τον συναρπάζουν... «εκεί ανακάλυψα τον εαυτό μου και τον προορισμό μου». Θα προσπαθήσει να γίνει ηθοποιός, ελλείψει όμως γυμνασιακού απολυτηρίου δεν θα γίνει αποδεκτός από το Εθνικό Θέατρο. Έτσι αφοσιώνεται στο γράψιμο. Τον Καμπανέλλη ανακάλυψε ο Αδαμάντιος Λεμός. Το πρώτο θεατρικό έργο του ήταν ο Χορός πάνω στα στάχυα, που παρουσιάστηκε τη θερινή θεατρική περίοδο 1950 από τον θίασο Λεμού στο Θέατρο «Διονύσια» της Καλλιθέας.
Τον Οκτώβριο του 1981 τοποθετήθηκε στη θέση του διευθυντή ραδιοφωνίας της ΕΡΤ.
Από τα θεατρικά του έργα τα πλέον γνωστά είναι Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια, Έβδομη μέρα της δημιουργίας, Η Αυλή των θαυμάτων, Ηλικία της νύχτας, Παραμύθι χωρίς όνομα, Γειτονιά των Αγγέλων, Βίβα Ασπασία, Οδυσσέα γύρισε σπίτι, Αποικία των τιμωρημένων, Το μεγάλο μας τσίρκο, Ο εχθρός λαός και Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα.
Βρισκόταν νοσηλευόμενος σε μονάδα εντατικής θεραπείας μετά από επιπλοκή λόγω της νεφροπάθειας από την οποία έπασχε.
Απεβίωσε στις 29 Μαρτίου 2011, λίγες μέρες μετά το θάνατο της γυναίκας του Νίκης.
Όλα τα έργα που παίχτηκαν
Χορός πάνω στα στάχυα - Θίασος Αδ. Λεμού, 1950
Έβδομη μέρα της δημιουργίας - Εθνικό Θέατρο, Β' Σκηνή, 1955-56
Αυτός και το παντελόνι του και Κρυφή ζωή (μονόπρακτα) - Βασ. Διαμαντόπουλος, 1957
Η Αυλή των Θαυμάτων - Θέατρο Τέχνης, 1957-58
Η ηλικία της νύχτας - Θέατρο Τέχνης, 1958-59
Ο Γορίλας και η Ορτανσία - Θίασος Ε. Βεργή, 1959
Παραμύθι χωρίς Όνομα - Νέο Θέατρο Βασ. Διαμαντόπουλου - Μαρ. Αλκαίου 1959-60
Γειτονιά των αγγέλων - Θίασος Καρέζη, 1963-64
Βίβα Ασπασία - Θίασος Καρέζη, 1966-67
Οδυσσέα γύρισε σπίτι - Θέατρο Τέχνης, 1966-67
Αποικία των τιμωρημένων - Πειραματικό Θέατρο Ριάλδη, 1970-71
Ασπασία - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1971-72
Το μεγάλο μας τσίρκο - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1972-73
Το κουκί και το ρεβύθι - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1974
Ο εχθρός λαός - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1975
Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα - Θέατρο Τέχνης, 1976-77
Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού - Θέατρο Τέχνης, 1978-79
Ο μπαμπάς ο πόλεμος - Θέατρο Τέχνης, 1981
Ο αόρατος Θίασος - Εθνικό Θέατρο, 1988
Ο δρόμος περνά από μέσα - 1992
Τρεις σε μοναξιά (Ο πανηγυρικός, Αυτός και το παντελόνι του, Ο επικήδειος) - Θέατρο Στοά, 1992, Θανάσης Παπαγεωργίου.
Έγραψε επίσης σενάρια κινηματογραφικών ταινιών κυριότερα των οποίων είναι:
Στέλλα σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη.
Ο δράκος σε σκηνοθεσία Νίκου Κούνδουρου.
Αρπαγή της Περσεφόνης σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου.
Το κανόνι και τ΄ αηδόνι σε σκηνοθεσία Ιάκωβου και Γιώργου Καμπανέλλη.
Κορίτσια στον ήλιο σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη.
Επίσης ο Ιάκωβος Καμπανέλλης συνέγραψε και το βιβλίο Μαουτχάουζεν, όπου εξιστορεί όσα έξησε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης από το 1943 ως το 1945. Η διήγηση γίνεται σε δύο χρόνους, καθώς ο αφηγητής αναφέρεται εναλλάξ στη ζωή στο απελευθερωμένο πλέον στρατόπεδο και στη ζωή κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας. Η αφήγηση, συνταρακτικά απλή και ανθρώπινη, παρέχει πληροφορίες για τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ρίχνει φως και σε μία πιο άγνωστη πτυχή του δράματος: της επανάκτησης της ζωής από τους επιζήσαντες μέσα από την περιγραφή των αντικειμενικών συνθηκών αλλά και της ψυχολογικής κατάστασης των θυμάτων τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσής τους.
Έργα του Καμπανέλλη έχουν μεταφρασθεί και παιχτεί στην Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Σουηδία. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία στις εφημερίδες Ελευθερία (1963-65), Ανένδοτος (1965-66) και από το 1975 στα Νέα. Υπήρξε επίσης μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.
Ι. Καμπανέλλης: Πώς έγραψα το 'Μαουτχάουζεν'
"Όπως ήταν φυσικό, όταν γύρισα στην Αθήνα όλοι οι συγγενείς μου, φίλοι μου, γνωστοί μου ήθελαν να τους λέω τα όσα είδα και έζησα στο Μαουτχάουζεν. Επί μήνες, λοιπόν, μιλούσα διαρκώς γι' αυτά που όλα ήταν ακόμα ολοζώντανα στη μνήμη μου. Με το να επαναλαμβάνω τόσο συχνά την ίδια ιστορία, τη συμπλήρωνα με λεπτομέρειες, γινόμουν όλο και πιο καλός αφηγητής.
Ταυτόχρονα -κι αυτό είναι το πιο σημαντικό- συνειδητοποιούσα όλο και βαθύτερα τη σημασία αυτών που αφηγόμουν. Πολλοί μου λέγανε "αυτά πρέπει να τα γράψεις, να μην τα ξεχάσεις". Το ασπάστηκα, αλλά επειδή εκείνο τον καιρό δεν ήξερα να γράφω το αποτέλεσμα ήταν ένα τεράστιο, φλύαρο και άτεχνο κείμενο. Η ουσία χανόταν μέσα σε σχόλια και εξηγήσεις.
Απ' την άλλη μεριά όμως επειδή ήταν τόσο νωπά στη μνήμη μου καταγράφηκαν όλα με κάθε λεπτομέρεια με τους διαλόγους τους, και με την συναισθηματική θέρμη εκείνων των ημερών. Όμως χωρίς αυτό το αρχικό κείμενο θα ήταν αδύνατο, είκοσι χρόνια αργότερα να γράψω το χρονικό του στρατοπέδου με την ζωντάνια που έχει και η τελική του μορφή".
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης εξιστορεί πώς οδηγήθηκε στη συγγραφή του "Μαουτχάουζεν" σε ομιλία του για τη σχέση του με τη θεατρική γραφή. Πρόκειται για ανέκδοτο κείμενο από το αρχείο του "πατριάρχη" της νεοελληνικής δραματουργίας, που είχε την ευγένεια να μας παραχωρήσει η κόρη του.
"Ο πατέρας μου δεν μιλούσε ποτέ για την εμπειρία του στο Μαουτχάουζεν. Κι εγώ ό,τι έμαθα από το βιβλίο του τα έμαθα και τώρα, καθώς βρίσκω στο αρχείο του κείμενα όπως αυτό, το οποίο δεν ξέρουμε ακόμα πότε ακριβώς γράφτηκε ούτε με ποια αφορμή" μας λέει η Κατερίνα Καμπανέλλη, η οποία αυτή την περίοδο φροντίζει για την καταγραφή του αρχείου του πατέρα της, μέρος του οποίου θα παραχωρηθεί στη γενέτειρα του συγγραφέα, στο Δήμο Νάξου για τη δημιουργία του Ιδρύματος Ιάκωβου Καμπανέλλη και το υπόλοιπο θα παραδοθεί "σε χέρια που θα διασφαλίζουν την προσβασιμότητά του στους μελετητές".
Την εμπειρία του από το ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν ο Ιάκωβος Καμπανέλλης την κατέγραψε στο ομώνυμο βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1965 από το "Θεμέλιο" αλλά και στα τέσσερα ποιήματα που του ζήτησε ο Μίμης Δεσποτόπουλος για να το συμπληρώσει, και μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης με ερμηνεύτρια τη Μαρία Φαραντούρη.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ
Το καλοκαίρι του 1973, κι ενώ η αμερικανοκίνητη χούντα των συνταγματαρχών ήταν και έδειχνε ακόμα πανίσχυρη , η Τζένη Καρέζη και ο Κώστας Καζάκος ανεβάζουν στο θέατρο “Αθήναιον” το έργο του Ιάκωβου Καμπανέλη “το μεγάλο μας τσίρκο”. Στο έργο αυτό, μέσα από σατιρικά και δραματικά νούμερα και τραγούδια γινόταν μια αναδρομή στην ιστορία της Ελλάδας από την Τουρκοκρατία, τον Όθωνα και τους υπόλοιπους κυβερνήτες της ανεξάρτητης Ελλάδας ως την Μικρασιατική καταστροφή, τον πόλεμο του ’40 και το –τότε– σήμερα… Η μουσική του έργου ήταν του Σταύρου Ξαρχάκου και τα τραγούδια της παράστασης απέδιδαν ο Νίκος Ξυλούρης και τα μέλη του θιάσου. Τα σκηνικά της παράστασης ήταν του Ευγένιου Σπαθάρη και στο θίασο πρωταγωνιστικούς ρόλους είχαν ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος, ο Στέλιος Κωνσταντόπουλος, ο Νίκος Κούρος, ο Τίμος Περλέγκας και ο Χρήστος Καλαβρούζος.
Το “μεγάλο μας τσίρκο” είχε μεγάλη απήχηση στο αθηναϊκό κοινό, και λόγω της μεγάλης προσέλευσης των θεατών οι παραστάσεις στο “Αθήναιον” χαρακτηρίστηκαν εκ των υστέρων ως οι ” μαζικότερες – μέχρι το Πολυτεχνείο – πολιτικές συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας”. Σύντομα οι λογοκριτές της χούντας κατάλαβαν ότι το έργο δεν ήταν μια απλή κωμωδία αλλά περνούσε στον κόσμο αντιδικτατορικά μηνύματα και-αποφασίζωμεν και διατάσσωμεν- σταμάτησαν τις παραστάσεις. Οι πρωταγωνιστές του έργου συνελήφθησαν και η Τζένη Καρέζη κλείστηκε στη φυλακή για τρεις μήνες.. Το έργο ανεβαίνει ξανά από τον ίδιο θίασο μετά την πτώση της χούντας σε Αθήνα και επαρχία και γνωρίζει και πάλι τεράστια επιτυχία.
Τα τραγούδια μαζί με κάποια από τα συνοδευτικά νούμερα της παράστασης κυκλοφόρησαν σε βινύλιο το 1974, ενώ το 2003 έγινε επανέκδοση του δίσκου σε CD.
Η ΑΥΛΗ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΩΝ
Δεκαετία του ’50.
Σε μια αυλή του Βύρωνα συνυπάρχουν οι ψυχές και οι ιστορίες των ανθρώπων που κατοικούν εκεί και συνθέτουν ένα χαρακτηριστικό ψηφιδωτό της λαϊκής κοινωνίας της εποχής. Με διαφορετικές καταβολές αλλά συνδετικό στοιχείο την αγωνία για επιβίωση και καλύτερη ζωή, τα πρόσωπα εκφράζουν και ζουν τις χαρές και τις λύπες τους, τα όνειρα και τις απογοητεύσεις τους.
Αυτή η υποχρεωτική συμβίωση γεννά όλες τις προβληματικές μορφές μιας μικροκοινωνίας, όπου ο καθένας μοιράζεται, θέλοντας και μη, τον προσωπικό του χώρο και κόσμο. Την ίδια στιγμή όμως διατηρεί ζωντανή την επικοινωνία, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά, στοιχεία που πρόκειται πολύ σύντομα να ισοπεδωθούν με τη βίαιη άφιξη του καινούριου αστικού κόσμου της αντιπαροχής και της πολυκατοικίας.
Στο σημαντικότερο έργο της μεταπολεμικής ελληνικής δραματουργίας, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης κατορθώνει να ξεπεράσει το σκόπελο της ηθογραφίας και να διεισδύσει βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή. Με το συγγραφικό του ένστικτο καταγράφει μοναδικά τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της πατρίδας και τις πτυχές του ελληνικού χαρακτήρα, ενώ παράλληλα, με το εμβληματικό σύμβολο της αυλής, πετυχαίνει να αναδείξει τη δύναμη και τα χαρακτηριστικά μιας συλλογικής εμπειρίας που, αν και κλονίστηκε από το σύγχρονο τρόπο ζωής, παραμένει ένα θεμελιακό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας. Δεκαετία του ’50.
Σε μια αυλή του Βύρωνα συνυπάρχουν οι ψυχές και οι ιστορίες των ανθρώπων που κατοικούν εκεί και συνθέτουν ένα χαρακτηριστικό ψηφιδωτό της λαϊκής κοινωνίας της εποχής. Με διαφορετικές καταβολές αλλά συνδετικό στοιχείο την αγωνία για επιβίωση και καλύτερη ζωή, τα πρόσωπα εκφράζουν και ζουν τις χαρές και τις λύπες τους, τα όνειρα και τις απογοητεύσεις τους.
Αυτή η υποχρεωτική συμβίωση γεννά όλες τις προβληματικές μορφές μιας μικροκοινωνίας, όπου ο καθένας μοιράζεται, θέλοντας και μη, τον προσωπικό του χώρο και κόσμο. Την ίδια στιγμή όμως διατηρεί ζωντανή την επικοινωνία, την αλληλεγγύη και την ανθρωπιά, στοιχεία που πρόκειται πολύ σύντομα να ισοπεδωθούν με τη βίαιη άφιξη του καινούριου αστικού κόσμου της αντιπαροχής και της πολυκατοικίας.
Στο σημαντικότερο έργο της μεταπολεμικής ελληνικής δραματουργίας, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης κατορθώνει να ξεπεράσει το σκόπελο της ηθογραφίας και να διεισδύσει βαθιά στην ανθρώπινη ψυχή. Με το συγγραφικό του ένστικτο καταγράφει μοναδικά τα στοιχεία που συνθέτουν την εικόνα της πατρίδας και τις πτυχές του ελληνικού χαρακτήρα, ενώ παράλληλα, με το εμβληματικό σύμβολο της αυλής, πετυχαίνει να αναδείξει τη δύναμη και τα χαρακτηριστικά μιας συλλογικής εμπειρίας που, αν και κλονίστηκε από το σύγχρονο τρόπο ζωής, παραμένει ένα θεμελιακό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας.
ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΧΩΡΙΣ ΟΝΟΜΑ
Το 'Παραμύθι χωρίς όνομα', ένα από τα πιο αγαπητά έργα του Ιάκωβου Καμπανέλλη, είναι βασισμένο στο ομώνυμο αφήγημα της Πηνελόπης Δέλτα. Ο μύθος του αποτελεί αλληγορία για την Ελλάδα, η οποία βρίσκεται καθημαγμένη από τα διάφορα πολιτικά και κοινωνικά δεινά και δίνει την ευκαιρία στον συγγραφέα να προσεγγίσει την νεοελληνική πραγματικότητα και τα προβλήματά της. Έτσι, μέσα από την επιστράτευση για πόλεμο που ετοιμάζει η χώρα, σατιρίζει το πώς διοικείται ο τόπος και τον τρόπο που αντιδρά ο λαός. Στόχος του είναι να μιλήσει για το ψεύδος της εποχής, που κάτω από μεγάλες λέξεις, τις οποίες ονομάζει ιδανικά, κρύβεται η παρακμή της κάθε εποχής.
Από το Τρωικό κάστρο η Ανδρομάχη
στον Έκτορα που κίναε για τη μάχη
φώναξε με φωνή φαρμακωμένη:
«Στρατιώτη μου, τη μάχη θα κερδίσει,
όποιος πολύ το λαχταρά να ζήσει.
Όποιος στη μάχη πάει για να πεθάνει,
στρατιώτη μου για πόλεμο δεν κάνει»
Έτσι κι εμένα η κόρη του Γαβρίλη
σαν έφευγα στις 20 τ’ Απρίλη
μου φώναξε ψηλά από το μπαλκόνι:
«Στρατιώτη αν θες τη μάχη να κερδίσεις,
μια κοπελίτσα κοίτα ν’ αγαπήσεις.
Όποιος το γυρισμό του όρκο δεν κάνει,
στρατιώτη μου, τον πόλεμο το χάνει»
ΠΗΓΕΣ ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ http://left.gr/ http://erodotos.wordpress.com/ http://www.n-t.gr/ http://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=1 http://www.kambanellis.gr/ https://www.youtube.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου